پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: مَنْ وَعَظَ اَخاهُ سِرّاً فَقَدْ زانَةُ وَ مَنْ وعَظَهُ عَلانیةً فَقَدْ شَأْنَهُ؛ هرکس برادرش را در نهان موعظه کند، او را آراسته است. و هرکه او را آشکارا موعظه کند، او را بدنام و بی آبرو کرده است. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
کسی که خیرخواه برادر دینی اش باشد، باید مثل«آینه» باشد.
آینه، عیب افراد را به آنان نشان می دهد و در این کار، صادق است و عیب را همان طور و همان اندازه که هست نشان می دهد، نه کوچک تر و نه بزرگ تر.
نصیحت کردن دیگران، ادب و آدابی دارد.
یکی از آداب پند و موعظه آن است که آبرو و موقعیت طرف محفوظ بماند و در نظر دیگران تحقیر نشود. این وقتی حاصل می شود که عیب او را صادقانه به خودش بگوییم، نه آن که در میان جمع، آبرویش را ببریم.
نصیحت علنی و عمومی نه تنها اثری ندارد، بلکه طرف را به موضعگیری و لجاجت وادار می کند.
از سوی دیگر، پند شنیدن هم آدابی دارد. یکی از آنها «پندپذیری» است. وقتی دیدیم کسی ناصحانه عیب ما را به ما می گوید، نرنجیم و بپذیریم و آن را حمل بر غرض ورزی نکنیم.
نصیحت گوش کن جانا که از جان دوست تر دارند
جوانان سعادتمند، پند پیر برنا را (2)
اگر رئیس اداره ای از کارمندی لغزشی دید، یا معلمی متوجه خطایی از شاگردش شد، اگر در نهان و به صورت خصوصی به آن کارمند یا دانش آموز تذکّر داد، تأثیر بیشتر دارد و او درصدد اصلاح خویش برمی آید. این همان آراستن اوست که در حدیث امام عسکری علیه السلام آمده است.
اما اگر در جمع کارکنان یا دانش آموزان، نکوهش و ملامت و موعظه کند، هم آبروی او را برده است، هم کمکی به اصلاح او نکرده است.
هم خیرخواهانه نصیحت کنیم.
هم صادقانه، پند و اندرز دلسوزان را بپذیریم.
پی نوشت:
1. بحارالانوار، ج75، ص 374
2. حافظ.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)